Miniemeninstituut en ACHT

Greet Cauwenberghs: "Bij het begin van de eerste cyclus van Ris+K, in 2011, nam de stad contact met ons op. Hun vraag: hadden wij behoefte aan ondersteuning voor leerlingen die uit de boot dreigden te vallen? We zijn toen in zee gegaan met Koïnoor en Arktos voor individuele leerlingtrajecten en klasondersteuning."

"Een paar jaar later was er tijdens een meerdaagse schooluitstap een ernstig incident, waarbij enkele jongens zwaar over de schreef gingen. De klassenraad stond voor een dilemma: hoe geven we een duidelijk signaal dat we dit gedrag niet tolereren zonder de toekomst van die jongens in het gedrang te brengen? Welke zinvolle sanctie kunnen we geven? En hoe zorgen we ervoor dat de betrokken leerkrachten zich voldoende gesteund voelen? Onze school steekt veel energie in leerlingenbegeleiding, maar kennelijk botsten we hier op onze grenzen. Daarom hebben we ACHT erbij gehaald."

Zwaar in de put

Benny Leesen (docent en vormingsmedewerker): "ACHT is een expertisecel van de UCLL. Mijn expertise is: opvoeders en leerkrachten leren omgaan met probleemsituaties. In het kader van Ris+K had ik eerder al gewerkt bij Don Bosco Groenveld, Redingenhof en het Sint-Jozefsinstituut."

Greet: "Na dat incident zat met name één leerkracht zwaar in de put. Hij was ervan overtuigd dat hij een vertrouwensband had opgebouwd met de jongens die zich zo misdragen hadden, en hij was daar ongelofelijk in teleurgesteld. Hij vond ook dat hij de rest van het team in de steek liet. Hij begreep de vraag naar een sanctie, maar wilde die jongens ook niet opgeven."

"Uiteindelijk hebben we gekozen voor een dubbele aanpak. We hebben een hergo georganiseerd, een herstelgericht groepsoverleg tussen de betrokken leerlingen en leerkrachten. Parallel daarmee heeft Benny van ACHT vier sessies gegeven voor de klassenraad. Tijdens die sessies konden de leerkrachten hun emoties ventileren, nadenken over wat er gebeurd was en samen afspraken maken over hoe het nu verder moest."

Benny: "Binnen de klassenraad zag je dat er 2 groepen waren: verbinders en bestraffers, in de praktijk gaat dat uiteraard met gradaties."

"De bedoeling van de sessies is dat de deelnemers handvatten krijgen waarmee ze een crisissituatie te lijf kunnen gaan. Soms gaat dat over eenvoudige dingen. Adem via je buik en praat met een lagere stem: zo kom je rustiger over, en die rust straal je uit naar de leerling en de rest van de klas."

"Probeer ook rustig te blijven in je hoofd. Laat je niet meeslepen door je woede of ergernis, maar stel jezelf de vraag: wat zit er achter het storend gedrag van die leerling? Faalangst? Stress vanwege een moeilijke thuissituatie? Groepsdruk? Of is het gewoon puberaal gedrag? Pubers stellen zich aan, zoeken ruzie of proberen juist indruk op elkaar te maken... Dat kan heel vervelend zijn, en je wil natuurlijk niet dat het de les verstoort, maar je kan er wel beter mee leren omgaan."

Gezonde blos

"We geven de deelnemers ook meer inzicht in hoe agressie werkt. Een incident kan erg overrompelend zijn, maar als je wat beter kijkt, herken je een patroon, wat wij de agressiecurve noemen. Het begint met een aanleiding: een opmerking, een ruzie, soms is een verkeerde blik al genoeg. Jongeren met emotionele of gedragsproblemen ervaren een conflict snel als bedreigend en reageren dan op een inadequate manier. Dat kan snel escaleren en uitlopen in een crisismoment: schelden, dreigen, gooien met boeken of stoelen... Daarna zakt de spanning weg, en tot slot volgt de depressie: het adrenalinepeil zakt, en je wordt overvallen door gelatenheid. Een goed moment om een gesprek aan te knopen, want op dat moment laten veel mensen hun pantser wat zakken."

"Het hoeft overigens niet eens te gaan om fysieke agressie, dat zien we eigenlijk weinig. Je hoort soms verhalen over leerlingen die hun leerkracht aan de kapstok hangen, maar dat heb ik in al die jaren nog maar heel weinig gezien."

"Het punt dat ik wil maken, is dat je in elke fase van de curve kan ingrijpen. Tijdens de sessies leren de deelnemers hoe ze dat kunnen doen. Nu baseren leerkrachten zich vaak op ervaring en gezond verstand. Dat is niet per se verkeerd, maar het is beter om wat meer methodisch te werk te gaan."

"En het mooie is: het werkt. Herinner je die leerkracht die zo in de put zat na dat incident. Tijdens de eerste sessie zag die helemaal grauw, letterlijk. Maar op het eind had hij weer een gezonde blos op de wangen. Hij had weer zin om erin te vliegen."

Rode lijn

Leerkrachten een opleiding laten volgen is uiteraard zeer waardevol. Maar hoe vertaal je de nieuwe inzichten naar de dagelijkse schoolpraktijk?

Greet: "We zijn ooit vertrokken van een lange lijst van regels waaraan iedereen zich moest houden. Maar we zagen snel dat dat niet werkte."

"Uiteindelijk hebben we de lijst herleid tot drie pijlers: orde, stiptheid en respect. Dat zijn de rode lijnen waar de leerlingen niet over mogen, maar: elke leerkracht kan dat tot op zekere hoogte zelf invullen. Hij of zij kan bijvoorbeeld bij het begin van het schooljaar zeggen: bij mij moet iedereen rechtop in de banken zitten. Terwijl ze bij een collega misschien onderuitgezakt mogen zitten, maar wél altijd eerst het woord moeten vragen. Twee vormen van respect, twee keer anders ingevuld."

Benny: "Iedere leerkracht heeft sterke en minder sterke punten. De zaak is je daarvan bewust te worden, en dat proberen we tijdens de sessies te doen. Je bent misschien gepassioneerd door chemie of Frans of houtbewerking, maar kun je evenveel enthousiasme opbrengen voor je leerlingen? Wil je ze blijven boeien, elke dag weer, ook als ze je de keel uithangen? Vroeger heerste er in leraarskamers vaak een negatieve dynamiek: de meer assertieve collega's ventileerden hardop hun ergernis, en de rest zweeg. Dat willen we doorbreken."

Greet: "We zien daar echt verbetering in. Leerkrachten die de sessies gevolgd hebben, reageren enthousiast en maken ook hun collega's warm voor de nieuwe aanpak."

Benny: "Natuurlijk zijn er ook die sceptisch reageren: wat gij daar vertelt, dat weet ik al jaren! Zo zitten er in elke groep wel een paar — gewoonlijk op de achterste rij (lacht). Die spreek ik dan aan in de pauze. Ik zeg dan: oké, je hebt veel ervaring, maar pak je het wel methodisch aan? Als een leerling over de rooie gaat, ga je dan meteen in de tegenaanval? Of vraag je je af: waarom reageert die nu zo? Wat zit hem of haar dwars, en hoe kan ik daar meer oog voor hebben?"

"Oudere leraars zeggen soms: vroeger pakte ik er af en toe eens een bij zijn schabbernak, dan waren ze wel stil! Dat zal wel zo geweest zijn, maar in deze tijd kan dat echt niet meer. De ouders pikken het niet meer, de collega's accepteren het niet, en vooral: de leerlingen zijn veel mondiger geworden. Respect moet je tegenwoordig verdienen. En maar goed ook."

Gevraagd: geduld

Greet: "Aan directies die hun medewerkers ook meer ondersteuning willen bieden, zou ik vooral zeggen: leg niks van bovenaf op. De vraag naar ondersteuning moet vanuit het team komen. Net daarom is het zo belangrijk om je kwetsbaar en flexibel op te stellen. Creëer een schoolcultuur waarin leraars de kans krijgen om problemen aan te kaarten en oplossingen voor te stellen."

"En 2: geef je mensen tijd en ruimte. Onze school investeert al jaren in leerlingenbegeleiding. We vragen veel van onze leerkrachten, en soms gaat dat hun draagkracht te boven. Verwacht dus niet dat iedereen even ver staat, en accepteer dat je soms fouten maakt."

Benny: "Tegelijk kan je toch vrij snel tastbare resultaten boeken. Een reeks van vier sessies neemt ongeveer een trimester in beslag: in die tijd kan je al veel veranderen."