De Wijnpers
Provinciale school De Wijnpers was een van de zes scholen die van bij het begin bij Ris+K betrokken waren. Wim Notebaert, leerlingbegeleider in de tweede en derde graad, kijkt terug.
"Voor ons was Ris+K vooral een platform om ideeën uit te wisselen over hoe je risicosituaties op school kan aanpakken. In twee richtingen: wij hebben ons laten inspireren door andere scholen, en omgekeerd zijn andere scholen bij ons de mosterd komen halen. Op de open afstemmingsmarkten hoor je soms collega's dingen zeggen die je zelf anders zou aanpakken, maar het is goed om de zaken eens met een andere bril te bekijken."
"De contacten met de welzijnspartners waren ook erg leerrijk. We hebben samengewerkt met Koïnoor en Arktos, vooral bij de individuele begeleiding van leerlingen in crisissituaties. Heel boeiend om te zien hoe zij dikwijls toch net even anders tegen problemen aankijken."
Niet repressief
"In De Wijnpers proberen we zo weinig mogelijk repressief te zijn. Jongeren lopen vast op regels: ze willen er haast per definitie tegen ingaan. Je moet ze niet als kinderen behandelen, maar ze juist verantwoordelijkheid geven. Maar je moet ze wel laten inzien welke consequenties hun gedrag voor anderen kan hebben."
"Ik ben hier zeventien jaar geleden begonnen. In die tijd was straffen hier nog een belangrijk pedagogisch instrument, maar soms was het dweilen met de kraan open. Daarom zijn we op zoek gegaan naar alternatieven. We zijn voorzichtig begonnen: een leerling die iets mispeuterd had, moest de hele dag in de refter taken zitten maken. Dat werkte niet, natuurlijk."
"Mede dankzij Ris+K hebben we gezien dat het ook anders kan. Zo hebben we de organisatie van onze leerlingbegeleiders en opvoeders aangepast. Onze school heeft vier afdelingen - kunst, sanitair, biotechniek en tuinbouw - met elk zowat 200 leerlingen. Elke afdeling heeft nu een eigen opvoeder, en elke graad heeft een deeltijdse leerlingbegeleider. Bij problemen kunnen zij snel ingrijpen."
Time-in
Een initiatief van De Wijnpers dat tot ver buiten de school ingang heeft gevonden, zijn de time-ins. Het idee kwam oorspronkelijk van de pedagogische begeleidingsdienst van het GO!, maar De Wijnpers was de eerste Leuvense school die er systematisch mee begon.
"Voor klassieke time-outs bestaan lange wachtlijsten. Erg lastig, want bij ernstig probleemgedrag moet je onmiddellijk kunnen ingrijpen. Bij een time-out gaat een leerling met gedragsproblemen een tijdje naar een externe instantie zoals Koïnoor, waar hij of zij intensief begeleid wordt. Een time-in is hetzelfde, maar dan binnen de school of - zoals bij ons - met een begeleider van de school."
"Het idee is dat een leerling twee of drie dagen met een medewerker de school verlaat. Die medewerker wordt daarvoor vrijgesteld. De eerste dag gaan ze in gesprek: wat is er nu eigenlijk gebeurd? Welk gevoel heb je daarbij? Hoe kun je dat nu oplossen? En hoe denk je dat de rest van de groep het ervaren heeft? De dagen daarna ondernemen ze activiteiten - een fietstocht, een uitstap... - en praten ze verder door over wat er gebeurd is. Voor een buitenstaander klinkt dat misschien niet onaangenaam, maar die twee of drie dagen zijn zeer intensief. Het kan enorm zinvol zijn om de school eens van op een afstand te bekijken."
"Tegelijk wordt bij een time-in ook de rest van de klas begeleid. Hoe hebben zij ervaren wat er gebeurd is? Hebben ze zelf bewust of onbewust hun medeleerling uitgedaagd? Hoe kunnen ze ervoor zorgen dat die zich weer welkom voelt en hopelijk niet meer over de schreef gaat? Probleemgedrag wordt vaak uitgelokt door triggers. Als je weet wat die triggers zijn, kun je ze proberen te vermijden. In het begin deden we daarvoor een beroep op Arktos: daar hebben we veel van geleerd, en nu organiseren we het zelf."
Het kan anders
De tweede cyclus van Ris+K draaide vooral om preventie. Die boodschap is bij de Wijnpers niet in dovemansoren gevallen.
"We doen hier op verschillende manier aan preventie. Onze opvoeders zijn bijvoorbeeld heel sterk aanwezig in hun afdeling. Ze hebben allemaal de LSCI-opleiding gevolgd bij Don Bosco, en we werken ook volgens de inzichten van LSCI. Als een leerling de klas op stelten zet, gaat de leerkracht niet met hem in discussie maar wordt hij doorverwezen naar de opvoeder. En bij ernstigere conflicten naar de leerlingbegeleider."
"Bij de samenstelling van de klasgroepen houden we ook rekening met incidenten uit het verleden. En leerkrachten kunnen problemen snel en discreet aankaarten via de helpdesk op Smartschool. Ik heb met eigen ogen gezien hoe de Wijnpers de omschakeling gemaakt heeft van een bestraffend naar een herstelgericht model. Toen ik hier begon, kregen de leerlingen nog punten voor opvoeding. Tegenwoordig krijgen ze een attituderapport: zonder punten, maar met uitleg over wat ze goed en slecht hebben gedaan. Zo krijgen ze toch feedback op hun gedrag, maar op een positieve, opbouwende manier."
"We proberen conflicten te vermijden, en als ze zich toch voordoen, proberen we ze zo open mogelijk te behandelen. Bij conflicten waarvoor we vanuit Ris+K steun hebben gekregen, hebben we bijvoorbeeld rondetafelgesprekken georganiseerd met de leerling, zijn ouders, de CLB-medewerker, de welzijnspartner en de opvoeder en/of leerlingbegeleider van de school. We hebben daar afspraken gemaakt om uit de crisissituatie te komen en de weg naar herstel in te slaan. Die afspraken hebben we daarna ook intensief opgevolgd en geëvalueerd."
Een schoolcultuur veranderen is niet vanzelfsprekend. En net zoals bij andere scholen stuit dat ook bij De Wijnpers op weerstand bij sommige leerkrachten.
'We zitten echt in een groeiproces. Vroeger was het idee: dit zijn de regels, en wie zich daar niet aan houdt, die vliegt de klas uit. Nu proberen we onze mensen ervan te overtuigen dat het ook anders kan, en dat dat wérkt. Onze leerkrachten weten heel goed wat herstelgericht werken is, we hebben daar op school al een paar studiedagen aan gewijd."
"Nu, het blijft soms moeilijk. Na een incident moeten beide partijen kunnen afkoelen. Soms lukt dat niet voor de leerling: dan wordt de opvoeder ingeschakeld, en in tweede instantie de leerlingbegeleider. Maar soms lukt het ook niet voor de leerkracht. Soms verlaat die dan de klas en neemt de opvoeder even over. Achteraf kan de leerkracht terugvallen op een halftijdse kracht die we dit schooljaar hebben aangenomen om acute problemen op te lossen. Samen kunnen ze dan terugblikken op het incident."
"Gelukkig kan het ook anders. Twee jaar geleden hadden we hier een ernstig geval van verbale agressie - een leerling had een leerkracht de huid vol gescholden, echt op een heel grove manier. Aanvankelijk wilde de leerkracht niet meer met die leerling spreken. Heel begrijpelijk, maar ik heb toen toch gezegd: laat het even bezinken, maar probeer daarna toch eens met die jongen in gesprek te gaan. Misschien zit hij wel ergens mee. Ze hebben het uiteindelijk samen uitgepraat, en daarna zijn er geen problemen geweest in die klas."
